Ontmoeting Henk Hagoort (VO-Raad) en Kunskapsskolan Community
‘Curriculum biedt mogelijkheid om voldoende ruimte te pakken’

‘Het huidige curriculum biedt best al mogelijkheden voor scholen om ruimte te némen bij het effectief in- en doorvoeren van onderwijsontwikkeling. Je moet alleen voorkomen dat de keuze voor een bepaald onderwijsconcept louter het initiatief is (geweest) van onderwijsbestuurders, zonder dat de mensen die het moeten doen – de leraren – daar in voldoende mate bij zijn betrokken. Want dat leidt tot vooroordelen en een gepolariseerde onderwijsdiscussie. Hou bij onderwijsvernieuwing dus de schoolleiders en de leraren op de voorgrond en de bestuurders op de achtergrond.’

Henk Hagoort, voorzitter van de VO-Raad (die 99% van alle scholen in het voortgezet onderwijs omvat) is duidelijk tijdens een ontmoeting met de Bestuurlijke Leergemeenschap van de Kunskapsskolan Community in Amsterdam. ‘Een van de eerste dingen die ik bij mijn komst bij de VO-Raad heb gedaan is qua onderwijsvernieuwing wat op de rem trappen. De VO-Raad heeft geen opvatting over wat het meest optimale onderwijs is en zijn er ook niet om onderwijsvernieuwing te stimuleren. Wij bepleiten schoolontwikkeling gedragen door schoolleiders en leraren, of dat nu klassiek of innovatief is. Wij staan voor de belangenbehartiging van de scholen én de leraren die daar werkzaam zijn. En staan dus voor alle onderwijsvormen en -ontwikkelingen die daar vormgegeven worden. Dus ben ik meteen na mijn komst begonnen met het aanhalen van de relatie met de vakorganisaties. En daar zetten wij als VO-Raad dus op in: samen effectief optrekken. Om te voorkomen dat de sector te kwetsbaar wordt en door de politiek uit elkaar wordt gespeeld.’

Position Paper
Aanleiding voor de ontmoeting van de bestuurders van de aan Kunskapsskolan verbonden scholen en de voorzitter van de VO-Raad is het verschijnen van de laatste Kunskapsskolan Position Paper. Daarin wordt – in lijn met het onderwijs dat Kunskapsskolan voorstaat – een lans gebroken voor het later determineren van leerlingen en het beter differentiëren van het onderwijs. Zodat leerlingen zich op hun eigen niveau en in hun eigen tempo (in lijn met hun persoonlijke talenten) richting het eindexamen kunnen ontwikkelen. Waardoor leerlingen gemotiveerder op school zitten en tijdens hun opleiding – door een bewuste balans tussen kennis en vaardigheden – meer meekrijgen dan de eindexameneisen verlangen.

Te veel gevraagd
Henk Hagoort denkt dat onderwijs-breed later determineren en meer differentiëren op dit moment te veel vraagt van leraren, zeker binnen de reguliere context. Ook al zijn er prima argumenten voor het later selecteren. ‘Ik zie binnen de scholen dat leraren het later determineren en beter differentiëren op dit moment niet kunnen vormgeven. Dat heeft alles te maken met de belasting van leraren op dit moment én het lerarentekort. Dus zie ik dat op korte termijn niet in de breedte gebeuren. Bovendien: waar we bijvoorbeeld actief het gesprek stimuleren  over een verlenging van het VMBO (teneinde latere determinatie en het maatwerkdiploma beter mogelijk te maken), zien we ook vaak verschillen van opvatting ontstaan over waar die verlenging moet worden ondergebracht: in de onderbouw of de bovenbouw. Alleen al deze onontbeerlijke bouwsteen voor een toekomst waarin we later selecteren leidt tot allerlei lastige discussies. Ook het maatwerkdiploma – wat je in het verlengde kunt zien van de differentiëring – is nu een stap te ver en ligt dus in een lade met – voorlopig – een slot erop.’

Waarmaken
Dit laatste neemt niet weg dat het Kunskapsskolan onderwijs beter in staat is om én de latere determinatie én de differentiatie waar te maken. Binnen de huidige kaders (al hebben de bestuurders en schoolleiders daar best nog wel wat te wensen). Omdat het onderwijs rondom de leerling wordt georganiseerd en scholen een drievoudige verandering doorvoeren: onderwijskundig, organisatorisch én qua organisatiecultuur. Dat is natuurlijk hard werken, maar zoals een van de schooldirecteuren tijdens de bijeenkomst in Amsterdam aangeeft: ‘onze leraren zijn júist gemotiveerd om dit te realiseren en merken dat zij – ondanks dat zij binnen het Kunskapsskolan onderwijs meerdere rollen vervullen (vakdocent, algemeen docent, coach en teamlid) – beter in staat zijn om gedifferentieerd onderwijs aan te bieden en als gevolg daarvan leerlingen in staat stellen zichzelf te ontdekken en aan de hand van hun talenten te laten ontwikkelen. Niet – in tegenstelling tot het vaak gehoorde vooroordeel – door leerlingen veel vrijheid te geven, maar door juist veel structuur te combineren met ‘afnemende sturing’ oftewel gaandeweg ruimte voor zelfregulatie geven wanneer leerlingen daar individueel aan toe zijn.’

Basisvaardigheden
In dit verband wordt richting Henk Hagoort ook de zorg geuit over de nadruk die vanuit de politiek wordt gelegd op de basisvaardigheden. Niet omdat deze niet belangrijk zijn, maar omdat er veel meer zaken van essentieel belang zijn voor de ontwikkeling van jonge mensen (en omdat het belang van de basisvaardigheden ook binnen het Kunskapsskolan onderwijs is verankerd). Terwijl een te grote nadruk op de basisvaardigheden ten koste gaat van de brede ontwikkeling. Hagoort herkent de zorg en erkent dat we op dit moment ‘gevangen zitten in het frame dat de helft van alle 15-jarigen niet meer kan lezen’. Dat ligt in de praktijk veel genuanceerder en onderzoek wijst uit dat we dit op de verschillende manieren meten en dat het beeld er op het moment van het eindexamen en daarna helemaal niet zo superslecht uit ziet. Maar dit laat onverlet dat wij als VO-Raad met de politiek in gesprek zijn over hoe het beter kan. En in dat verband werken we aan een herstelplan gepresenteerd met de bedoeling een weg vooruit te formuleren waar de sector zelf in gelooft. En ja, het wordt spannend om te zien hoe we daar met de staatssecretaris uit gaan komen.’

Agenda
Later determineren en beter differentiëren staan – luisterend naar Henk Hagoort – op dit moment dus niet hoog op de politieke agenda. Dit neemt echter niet weg dat de Kunskapsskolan scholen doorgaan met zich doorontwikkelen om dit binnen het Nederlands onderwijs én binnen de huidige mogelijkheden toch vorm te geven. Dus roept Duco Adema, voorzitter van de Kunskapsskolan Community via Henk Hagoort de onderwijswereld op met Kunskapsskolan in gesprek te gaan. Niet omdat het de wijsheid in pacht heeft, maar om ervaringen en inzichten uit te wisselen. Precies zoals dat tussen de Kunskapsskolan scholen onderling gebeurt, op letterlijk élk werkniveau. In dienst van de leerlingen en de leraren.