Heb in het NRC van 30 november 2020 het Onderwijsblog van Erik Meester en Anna Bosman met de titel ‘Gepersonaliseerd leren kan gevaarlijk zijn voor de democratie’ gelezen. Heb daarin de vaststelling ‘Deze beweging is zorgwekkend’ gezien. En de handreiking ‘Wij willen de intenties van onderwijsmensen die zich met hart en ziel voor dit soort ontwikkelingen inzetten niet in twijfel trekken’ tot mij genomen. Om vervolgens te twijfelen. Moet je inhoudelijk op een karikatuur reageren? Op een ontkenning van de werkelijkheid? Op een redenering die, ware de werkelijkheid wèl verwerkt, onvermijdelijk zou uitkomen op het omgekeerde van wat de titel beweert?

Heb toch besloten dat het moet. Aansluitend bij de terechte verwijzing van Meesters en Bosman naar de enorm toegenomen polarisatie tussen Republikeinen en Democraten in de Verenigde Staten. Aan de oppervlakte veroorzaakt door het tekort aan kennis waaraan zij refereren. Maar een spade dieper is gebaseerd op een dalende trend in contextbesef, zelfstandig denken, eigenaarschap en persoonlijke ontwikkeling. Een trend niet alleen in de Verenigde Staten zichtbaar, maar hier evenzeer.

Ik ben het natuurlijk eens met de stelling dat het Nederlands onderwijs hier een taak en verantwoordelijkheid heeft. Maar zie in de gepersonaliseerde schoolpraktijk van elke dag dat deze trend ombuigen alleen lukt via een balans tussen kennis en persoonlijke vaardigheden. Juist ter voorbereiding op een actieve deelname aan de democratie, op sociaal bewust burgerschap en als startkwalificatie binnen een zakelijke wereld die andere eisen stelt dan tien of twintig jaar geleden. Een balans die het traditioneel onderwijs in Nederland vooralsnog ontbeert.

Socialiserende functie

Meesters en Bosman stellen: ‘Gepersonaliseerd leren maakt het klassikaal onderwijzen van een gemeenschappelijke kennisbasis vrijwel onmogelijk.’ En verwijzen naar de onderwijsfilosoof Gert Biesta en zijn (uit 2009 stammende) zorg dat het onderwijs steeds meer in dienst kom te staan van de zelfverwezenlijking van ieder individu. ‘Waardoor’, opnieuw volgens Meesters en Bosman, ‘de socialiserende functie van het onderwijs (bijdragen aan een gedeelde cultuur) in de knel komt.’ En daar begint het voorbijgaan aan de werkelijkheid.

Want gepersonaliseerd leren is juist niet hetzelfde als geïndividualiseerd leren. Binnen gepersonaliseerd leren gaat het om ‘het geheel van de andere-en-ik-als-persoon’. Omdat de persoon niet is los te zien van de ander, een ik niet zonder de ander bestaat, mensen onlosmakelijk met elkaar zijn verbonden. Daarom zien we binnen het gepersonaliseerd onderwijs elke dag weer dat leerlingen binnen dát uitgangspunt zowel zichzelf kunnen zijn als andere zien & accepteren zoals zij zijn. Met een aantoonbaar hogere leermotivatie – Nederlandse jongeren behoren tot de gelukkigste op aarde, maar zijn tegelijk de minst gemotiveerde leerlingen ter wereld – en minder onderlinge conflicten en pestgedrag. Hoezo, ‘de socialiserende functie van het onderwijs (bijdragen aan een gedeelde cultuur) komt in de knel’. Gepersonaliseerd onderwijs realiseert precies het tegenovergestelde! En als je dat niet gelooft, kom dan langs en bekijk het met je eigen ogen!

Samen

Leren moet uitnodigend, bemoedigend en inspirerend zijn. En voor al deze drie fundamentele elementen heb je anderen nodig. Zinvol leren doe je dus samen! En precies daarom is gepersonaliseerd leren géén geïndividualiseerd proces. Want wie dat wèl doet, bevindt zich op een gevaarlijke en destructieve egotrip. Scholen die uitgaan van gepersonaliseerd leren ondergraven ook niet een curriculum, maar nodigen leerlingen juist uit tot de volgende stap. Bemoedigen hen om het hoogst mogelijk te bereiken. Maken leerlingen nieuwsgierig en inspireren hen om samen met anderen te leren. Zet dat naast definitie van een goed functionerende democratie, en je ziet dat de bewering van Meesters en Bosman – ‘Gepersonaliseerd leren kan gevaarlijk zijn voor de democratie’ – haaks staat op de werkelijkheid die deze scholen dag in dag uit realiseren.

En dit is een noodzakelijke vaststelling. Zeker in het licht van een andere werkelijkheid: democratische processen waarin de relatie tot personen verloren raakt, en mensen ontredderd worden achtergelaten. Met de ‘toeslagen affaire’ als mooi voorbeeld. Waarbij in de naam van democratische besluitvorming en in de gemeenschappelijke taal van de gezagsdragers de stem van mensen is gemarginaliseerd. Als er iets gevaarlijk is voor de democratie, dan is het dat.

Fundament

Gepersonaliseerd leren is juist een fundament onder het curriculum, een basis voor onze democratie en een toegevoegde waarde binnen de voorbereiding van jonge mensen op hun latere leven. Of zijn wij nu al zo doof en blind dat wij niet meer instaat zijn te zien en te horen hoe leren zinvol vorm kan krijgen? Daarom: laten wij ons niet in de ‘toeslagen moerassen’ meesleuren, maar juist anderen uitnodigen, bemoedigen en inspireren. Zoals wij dat ook samen met onze leerlingen doen. Kom daarom eens kijken naar de praktijk, praat met leerlingen en leraren, ervaar het leren in samenhang. Oftewel: laat de werkelijkheid prevaleren.

drs. Ewald Weiss
Bestuurder

STICHTING OPENBAAR VOORTGEZET ONDERWIJS PROGRESSO
Progresso is het bevoegd gezag van het Calandlyceum en Lumion in Amsterdam